एका रसिकाची साधना

मला संगीतातले फारसे कळत नाही, पण संगीतातून आनंद शोधत जाणारा एक प्रवासी, रसिक म्हणून मी माझे विचार मांडू इछितो. 

माझे पहिल्यापासूनच सुरांपेक्षा शब्दांवर जरा जास्तच प्रेम राहिले आहे. पण जसजसा मी जास्तीत जास्त संगीत ऐकत आहे, तसतसा माझा दृष्टीकोन बदलत चालला आहे.

माझ्या मते, गाण्यातील शब्द ऐकणे म्हणजे एका अर्थी 'सगुणोपासना' आहे आणि सूर ऐकणे म्हणजे 'निर्गुणोपासना' आहे. शब्द ऐकताना आपल्या समोर शब्दांतून कवीच्या भावना मूर्त होतात, पण जेव्हा गायक कोणतेही सूर प्रकट करतो, तेव्हा त्या सुरात रसिकाला भावना आपल्या आपण शोधाव्या लागतात. जसे सगुणोपासनेत दैवी शक्तीला एक 'आकार' दिलेला असतो त्या प्रमाणे शब्द भावनेला आकार देण्याचे काम करतात. पण सुरांमध्ये भावना शोधताना त्या अमूर्त स्वरूपात शोधाव्या लागतात, अदृश्यातून दृश्य कराव्या लागतात. 

हाच मुद्दा थोडा पुढे नेला तर असे जाणवेल कि त्यामुळेच जेव्हा स्वरांचा संबंध असतो तेव्हा शब्दांची गरज भासत नाही. कोणताही वादक मग कोणतेही वाद्य वाजवत असतो, मग ते वाद्य भारतीय असो कि परदेशी, त्यातून निघणारे स्वर मनाची एक तार वाजवून जातात आणि तुम्हाला शब्दांची गरज भासत नाही. तुम्ही तेथे अमूर्त भावना बघत असता, तेथे तुम्हाला कोणत्याही 'मूर्तीची' गरज भासत नाही. 

पण ह्याचा अर्थ असा नाही की सगुणोपासना करूच नये, किंवा शब्दांना काहीच महत्व नाहीये. माझ्या स्वतःच्या अनुभवानुसार,  जसे बालपणाशिवय मोठेपण येऊ शकत नाही तसे सगुणोपासना केल्याशिवाय निर्गुणोपासना होऊच शकत नाही. संगीत समजण्याचा हा एक प्रवासच आहे असे मी समजतो. आणि हा एक न संपणारा प्रवास आहे. आत्ता कुठे मला सुरांचा आनंद घेण्याची थोडी थोडी सवय होत आहे. ही एका प्रकारची साधनाच आहे- रसिकाची साधना...